مدتی بعد: کافئین در نقش یک داروی مدر (ادرارآور) وارد عمل می شود. حالا دیگر کلسیم و منیزیم و رویی که قرار بود جذب بدن شود، بیش از پیش از طریق ادرار دفع می شود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الکترولیت ها نیز از دست می رود.
نوشابه خیلی ضرر دارد: چاق‌کننده است، بروز دیابت را تسریع می‌کند، استخوان‌ها و دندان‌ها را از بین می‌برد، به دستگاه گوارش آسیب می‌‌رساند، جلوی جذب مواد را می‌گیرد ، رشد کودک را دچار وقفه می‌کند، باعث کاهش تمرکز و افت تحصیلی می‌شود، تعادل غذایی کودک و نوجوان را به هم می‌زند و خیلی‌خیلی چیزهای دیگر. نوشابه خیلی ضرر دارد، اما تعداد هوادارانش هم کم نیست. نوشابه، عصاره تمام بدی‌هاست که در یک بطری یا قوطی خوش‌آب و رنگ، با بسته‌بندی فریبنده، انتظارمان را می‌کشد، هر جا که برویم: خانه، رستوران، فروشگاه، اداره، مدرسه، دانشگاه و . . .
روزی، روزگاری نوشابه
نوشابه‌های گازدار، یا به تعبیر دیگر نوشابه‌های کولادار (Colas)، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و شیرینی هستند که با استفاده از دی‌اکسیدکربن گازدار شده‌اند. طعم‌های مختلف آنها به اسانس‌های متفاوتی مربوط می‌شود که در ساخت‌شان مورد استفاده قرار می‌گیرد: مرکبات (پرتقال، لیمو، لیموترش)، دارچین، جوز و وانیل.
وجه نامگذاری آنها به درخت کولا (Kola) و مغز قهوه‌سودانی برمی‌گردد. در نوشابه‌های کولادار اولیه از این ماده به عنوان منبع تامین‌کننده کافئین استفاده می‌شد. هرچند که امروزه انواع فاقد کافئین هم در بازار موجود است.
شیرین‌کننده‌هایی که در این نوشابه‌ها استفاده می‌شود به نسبت نوع محصول و کاربرد آن متفاوت است. شکر، شیره ذرت (حاوی فروکتوز زیاد)، یا شیرین‌کننده‌های مصنوعی از پرمصرف‌ترین این مواد به حساب می‌آیند.
در فرایند تولید نوشابه‌های گازدار، وقتی دی‌اکسیدکربن را در آب حل می‌کنند، سروکله اسید کربنیک پیدا می‌شود. وقتی می‌گویند این نوشیدنی‌ها به شدت اسیدی‌اند، به همین دلیل است. وقتی ماده‌ای تا این اندازه اسیدی باشد، طبیعتا اگر در کنار مواد قلیایی قرار بگیرد، واکنش‌های شیمیایی شدیدی ایجاد می‌کند. خیلی از این نوشابه‌ها مقادیر زیادی اسید فسفریک و اسید سیتریک هم دارند که شدت اسیدی بودن نوشابه را افزایش می‌دهد. صدای فش‌فشی (fizzing) که باز کردن این نوشابه‌ها شنیده می‌شود، به خاطر خروج دی‌اکسیدکربن از محلول است.
وقتی که به نوشابه، یخ اضافه می‌کنیم این صدا تشدید می‌شود چون یخ هم حاوی مقادیری دی‌اکسید کربن است.
همه جا، کولا
احتمالا کلمه کولا (Cola) را شرکت کوکاکولا در میان مردم رایج کرده است. این شرکت اصلی‌ترین سازنده نوشابه‌های کولادار در جهان است. شرکت‌های دیگر نیز تا مدت‌ها از پسوند کولا بر روی نام محصولات‌شان استفاده می‌کردند. مدیران کوکاکولا که از این مسئله ناراضی بودند، شکایت مفصلی تنظیم کردند و حق انحصاری استفاده از پسوند «کولا» و نیز شکل اختصاری آن، «کوک» (Coke) را در اختیار گرفتند. با پیشنهاد وکلای این شرکت، قرار شد عبارت «نوشابه‌های کولادار» (Cola Drinks) به عنوان نام ژنریک برای این نوع نوشابه‌ها مورد استفاده قرار بگیرد.
کولاهای معروف در سطح جهان، به جز کوکاکولا، عبارتند از: پپسی، ویرجین‌کولا و رویال‌کراون. در آلمان آفری‌کولا تولید می‌شود که در میان کولاهای جهان بالاترین میزان کافئین را دارد. تامزاپ نوشابه کولاداری است که در کشور هند تولید می‌شود. اینکاکولا نیز یکی از کولاهای معروف است که توسط گروه نوشابه‌سازی کوکاکولا در خیلی از کشورهای جهان ساخته می‌شود و به‌خصوص در میان ساکنان کشورهای امریکای جنوبی طرفداران زیادی دارد. توکولا و تروپی‌کولا در کوبا تولید می‌شود و درکمال تعجب، کوباکولا محصول کشور سوئد است. در کشور فلسطین، در نوار غزه، کارخانه‌ای هست که استارکولا تولیدمی‌کند. از چند سال پیش، کارخانه‌ای فرانسوی شروع به تولید مکاکولا (کولای مکه) کرده است. در میان کولاها، اوپن‌کولا هم داریم که فرمول ساخت آن توسط کارخانه سازنده، آشکار (open) شده است. نوشابه‌های گازدار ایرانی هم که البته نیازی به نام‌بردن ندارند و تعداد‌شان هم، با توجه به مصرف فراوان آنها در کشور، روبه افزایش است. نوشابه‌های ایرانی مدتی است که سر از بازارهای خارجی هم درآورده‌اند. خلاصه هیچ‌جای دنیا خالی از کولا نیست و هرکجا که این نوشابه‌های گازدار هستند، منتقدان‌شان هم حاضر و آماده‌اند. دعوای میان کارشناسان بهداشت و کارخانه‌های کولاساز تاریخی به قدمت ساخت و تولید اولین نوشابه‌های این‌چنینی دارد.
وقتی یک نوشابه می‌خورید، چه اتفاقی می‌افتد؟
10 دقیقه بعد: 10 قاشق چای‌خوری شکر وارد بدن‌تان می‌شود. می‌دانید چرا با وجود خوردن این حجم شکر دچار استفراغ نمی‌شوید؟ چون اسید فسفریک، طعم آن را کمی می‌گیرد و شیرینی‌اش را خنثی می‌کند.
20 دقیقه بعد: قند خون‌تان بالا می‌رود و منجر به ترشح ناگهانی و یک‌جای انسولین می‌شود. کبدتان شروع می‌کند به تبدیل قند به چربی تا قند خون، بیشتر از این بالا نرود.
40 دقیقه بعد: حالا دیگر جذب کافئین کامل شده؛ مردمک‌های‌تان گشاد می‌شود، فشار خون‌تان بالا می‌رود و در پاسخ به این حالت، کبدتان قند را به داخل جریان خون رها می‌کند. گیرنده‌های آدنوزین مغز حالا بلوک می‌شوند تا از احساس خواب‌آلودگی جلوگیری کنند.
45 دقیقه بعد: ترشح دوپامین افزایش پیدا می‌کند و مراکز خاصی در مغز، که حالت سرخوشی ایجاد می‌کنند، تحریک می‌شوند. این همان مکانیسمی است که در مصرف هروئین منجر به ایجاد سرخوشی می‌شود.
بعد از 60 دقیقه: اسید فسفریک موجود در نوشابه، داخل روده کوچک، به کلسیم، منیزیم و روی می‌چسبد. متابولیسم بدن افزایش پیدا می‌کند. میزان بالای قند خون و شیرین‌کننده‌های مصنوعی، دفع هرچه بیشتر کلسیم را از طریق ادرار باعث می‌شوند.
مدتی بعد: کافئین در نقش یک داروی مدر (ادرارآور) وارد عمل می‌شود. حالا دیگر کلسیم و منیزیم و رویی که قرار بود جذب بدن شود، بیش از پیش از طریق ادرار دفع می‌شود و به همراه آن مقادیر زیادی آب، سدیم و دیگر الکترولیت‌ها نیز از دست می‌رود.
مدتی بعدتر: کم‌کم آن غوغایی که در بدن‌تان ایجاد شده بود فروکش می‌کند و نوبت به افت قند می‌رسد. در این مرحله یا خیلی حساس و تحریک‌پذیر می‌شوید یا خیلی کرخت و بی‌حال. حالا دیگر تمام آن آبی را که از طریق نوشابه وارد بدن خود کرده بودید، دفع کرده‌اید؛ آبی که می‌شد به جای اسید و کافئین و شکر، حاوی مواد مفیدی برای بدن‌تان باشد. تا چند ساعت بعد اثر کافئین هم از بین می‌رود و شما هوس یک نوشابه دیگر می‌کنید.
نوشابه‌خورترین ملت جهان
سرانه مصرف نوشابه‌های گازدار در ایران ۴۲ لیتر است. با مقایسه این آمار با آمار دیگر کشورهای جهان به این نتیجه وحشتناک می‌رسیم که ما در سرانه مصرف نوشابه‌هاى گازدار مقام اول را در جهان پیدا کرده‌ایم. برای این که بیشتر وحشت کنید، بد نیست بدانید که:
1) میانگین مصرف نوشابه‌های گازدار در دنیا برای هر فرد 10 لیتر است.
2) در بیست سال اخیر، مصرف نوشابه هاى گازدار در کشور، نزدیک به ۱۵درصد رشد داشته است.
3) در طی این بیست سال، مصرف شیر و لبنیات، تنها حدود یک دهم درصد رشد کرده است.
4) سرانه مصرف لبنیات در ایران کمتر از یک سوم استاندار جهانی است.
5) طبق آمار، ۹۰ درصد کودکان ۲۴ ماهه تا ۱۲ساله کشورمان، روزانه حداقل یک بار پفک و نوشابه مصرف کرده‌اند.
6) 25 درصد از کودکان ایرانى به نوعی با سوءتغذیه دست‌به‌گریبانند.
7) یک‌سوم از مرگ‌ومیرهای کشور به علت بیماری‌های قلبی‌عروقی است که یکی از عوامل اصلی بروز آن، تغذیه غلط است.
عصاره تمام بدی‌ها
بیماری‌های قلبی عروقی شایعترین عامل مرگ‌ومیر در ایران و در خیلی دیگر از کشورهای جهان است. چاقی، دیابت، فشارخون، استعمال دخانیات، چربی بالای خون و استرس از مهمترین عوامل زمینه‌ساز بروز این بیماری‌ها و نهایتا سکته‌قلبی هستند. خیلی از این عوامل خطرساز با الگوی غذایی جامعه ارتباط مستقیم دارند. مصرف نوشابه‌های گازدار هم، در کنار غذاهای چرب و شور و طبخ‌شده با روغن‌های جامد، بخشی از این الگوی غذایی نادرست است.
کافئین که ماده اصلی نوشابه به حساب می‌آید، ماده‌ای است که ایجاد وابستگی می‌کند. جالب اینکه کافئین موجود در نوشابه‌های گازدار نسبت به دیگر نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و چای، با سرعت بیشتری جذب بدن می‌شود. اضطراب، اختلال خواب، افزایش فشارخون، به هم‌خوردن ریتم طبیعی قلب، بالارفتن کلسترول خون، تشدید علایم پیش‌از قاعدگی، کم‌آبی، مشکلات بارداری و . . . بعضی از عوارض مصرف زیاد کافئین است.
کافئین بسیار وابسته‌کننده است و قطع ناگهانی مصرف آن منجر به پاره‌ای عوارض جسمانی و روانی موقت می‌شود. مطالعات نشان داده کودکانی که از سن کم شروع به مصرف نوشابه می‌کنند، چنان به کافئین آن وابسته می‌شوند که در بزرگسالی به شکلی ناخواسته یک نوشابه‌خور حرفه‌ای خواهند شد.
بعضی از مواد نگهدارنده موجود در نوشابه و همچنین اسید بنزوئیک نیز از جمله موادی هستند که می‌توانند نوشابه‌خورهای حرفه‌ای را به سمت بیماری‌های صعب‌العلاج و سرطان سوق بدهند. رنگ‌های کارامل که در تهیه نوشابه مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای سم‌زدایی در کبد تجمع پیدا می‌کند و این عضو حیاتی بدن برای سم‌زدایی مواد رنگی مجبور به تحمل فشار زیادی می‌شود.
با مصرف نوشابه، میزان اسید فسفریک خون بالا می‌رود و از آن‌جایی که کلیه‌ها نمی‌توانند آن را سریعا دفع کنند، دچار یک فشار مضاعف می‌شوند. از طرف دیگر، یون‌های کلسیم که به‌دنبال مصرف نوشابه از استخوان‌ها کنده می‌شود، داخل خون جریان پیدا می‌کند و با افزایش یافتن غلظت آن، در کلیه‌ها رسوب می‌کند. این امر در بلندمدت باعث تشکیل سنگ‌های دستگاه ادراری می‌شود. به دنبال مصرف نوشابه، ماده سخت مینای دندان در این اسید حل می‌شود و حدود 8 تا 18 درصد آن همراه با ادرار، یعنی از طریق کلیه‌ها، دفع می‌شود. باقیمانده آن هم در سیاهرگ‌ها و سرخرگ‌ها، پوست و سایر اعضای بدن تجمع پیدا می‌کند و به این ترتیب عملکرد کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نوشابه محلولی است به شدت اسیدی. در سرتاسر لوله گوارش، تنها معده است که می‌تواند چنین اسیدیته‌ای را تحمل کند. اما برای مثال تکلیف دهان، گلو و مری چه می‌شود؟ مخاط این سه در برابر اسید به شدت حساس و آسیب‌پذیر است. به علاوه، اسید فسفریک موجود در نوشابه به شکل رقابت با اسید معده وارد تعامل می‌شود و اثر آن را خنثی می‌کند. به این ترتیب در عملکرد معده اختلال ایجاد می‌شود. وقتی معده کارایی خودش را از دست می‌دهد، غذای مصرفی خوب هضم نمی‌شود و شخص دچار نفخ، دل‌درد و دیگر علایم سوء‌هاضمه می‌شود. با مصرف نوشابه، افراد دچار گاستریت یا زخم‌های گوارشی این علایم را با شدت دوچندان تجربه می‌کنند. گازهای موجود در نوشابه معده را به شدت آزار می‌دهد. از آن‌جایی که نوشابه بیشتر همراه با وعده‌های اصلی غذا مصرف می‌شود، حجم و فشار درون معده را زیاد می‌کند و سبب بالارفتن دیافراگم و فشار بر قلب هم می‌شود. مصرف نوشابه‌های سرد بعد از غذا تاثیر آنزیمهای گوارشی را کم می‌کند و در جذب مواد غذایی از روده اختلال ایجاد می‌کند.
یکی دیگر از معایب مصرف نوشابه‌های گازدار، بروز کم‌خونی است. نوشابه ها باعث عدم جذب آهن در بدن می‌شود و به این ترتیب راه را برای ایجاد کم‌خونی هموار می‌کند. این امر به‌خصوص در گروه‌های مستعد به کم‌خونی، مانند کودکان و به‌خصوص دختران، نمود بیشتری دارند.
زنان شیرده هم جزو گروهی هستند که باید دور نوشابه را خط بکشند چون نوشابه نه تنها دارای مواد مغذی نیست بلکه باعث از بین رفتن مواد مغذی در شیر مادر هم می‌شود. به این ترتیب، شیر مادر که می‌تواند بهترین غذا برای کودک باشد، تبدیل به ماده‌ای می‌شود با ارزش غذایی کم.
نوشابه، چاقی و هزاران بیش
چاقی و افزایش وزن یکی از جدی‌ترین تهدیدهای نوشابه‌های گازدار است. بخش اصلی این نوشیدنی‌ها را، همان‌طور که از نام‌شان ـ نوشابه ـ هم پیداست، آب تشکیل می‌دهد. نوشابه اگرچه فاقد ارزش غذایی است، به خاطر شیرین کننده‌هایی که در ساخت آن به کار می‌رود، کالری (انرژی غذایی) بالایی دارد. به عبارت ساده‌تر، نوشابه‌های گازدار به شدت چاق‌کننده هستند. قند موجود در یک بطری نوشابه گازدار برابر با دو بسته شکلات است. میزان قند خالص موجود در یک بطری نوشابه گازدار بیش از 300 میلی‌گرم است و همین یک بطری، 150 کالری انرژی وارد بدن می‌کند.
با مصرف هر بطری نوشابه گازدار، مقدار زیادی قند وارد بدن می شود که این قند به سلول های لوزالمعده که محل ترشح انسولین است، فشار وارد می‌کند و به این ترتیب شخص را یک قدم به ابتلا به بیماری دیابت نزدیک می‌کند. تحقیقات نشان داده افرادی که روزانه حداقل یک بطری نوشابه مصرف می‌کنند، 83 درصد بیشتر از افرادی که در طول ماه فقط یک بطری نوشابه مصرف می‌کنند به دیابت مبتلا می‌شوند. بعضی از کارشناسان اسم نوشابه را گذاشته‌اند شکلات مایع!
نوشابه‌خورهای حرفه‌ای به طور متوسط روزانه 7 قاشق مرباخوری شکر از این طریق وارد بدن خود می‌کنند.
در نوشابه‌های رژیمی به جای شکر از شیرین‌کننده‌های مصنوعی، عمدتا آسپارتام، استفاده می‌کنند که خود این ماده، یک ماده اشتهاآور است و می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه و کاهش حافظه شود. مصرف بیش از اندازه آسپارتام خالی از عارضه نیست. تومور مغزی، نقص عضو جنین و بروز حمله‌های صرع بعضی از این عوارض هستند.
دندان‌ها و استخوان‌های از دست رفته
مصرف مداوم نوشابه‌های گازدار، به علت دارا بودن مقدار بالای اسید فسفریک، باعث پوکی استخوان می‌شود. برای جذب کلسیم، بدن ما نیاز به برقراری نوعی تعادل میان میزان کلسیم و فسفر دارد. نوشابه‌ها به علت داشتن فسفر زیاد، این بالانس را به هم می‌زنند و باعث کنده‌شدن کلسیم از بافت استخوانی می‌شوند. به علاوه، وقتی نوشابه وارد بدن می‌شود، بدن برای مقابله با اسیدیته بالای آن، اقدام به کندن کلسیم بیشتری از استخوان‌ها می‌کند. از این گذشته، نوشابه در جذب کلسیم از دستگاه گوارش هم اختلال ایجاد می‌کند. همه این مسایل باعث می‌شود تا تراکم استخوانی کم‌کم از دست برود. با ادامه یافتن این فرایند، مشتریان هرروزه نوشابه، در سنین میان‌سالی به بیماری ناتوان‌کننده و دردسرساز پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. به عبارت دیگر، عادت‌های غذایی نادرست (عدم مصرف شیر و لبنیات و مصرف بیش از اندازه نوشابه) در سنین کودکى و نوجوانى زمینه‌ساز بروز این بیماری خاموش در میان‌سالی است.
در یک مطالعه، از 55 مرد خواسته شد که روزانه دو و نیم لیتر نوشابه را برای مدت 10 روز مصرف کنند. در مقابل، از 55 مرد دیگر خواسته شد که به همان میزان و طی همان مدت، شیر بخورند. بررسی‌ها در پایان آزمایش نشان داد که میزان کلسیم در بدن مردان گروه اول کاهش پیدا کرده و این کاهش به نوبه خود منجر به کاهش شدید بافت استخوانی و افزایش سرعت تخریب استخوان‌ها شده است. اما درگروه دوم، میزان کلسیم و رشد و نمو بافت استخوانی بیشتر شده بود.
آن جنبه از واقعیت که کارشناسان را بیش‌از پیش نگران می‌کند، این است که نوشابه‌ها دارند کم‌کم جایگزین نوشیدنی‌های سالمی مانند دوغ و شیر می‌شوند که در کنار دیگر فایده‌های‌شان، منابع غنی کلسیم نیز به حساب می‌آیند.
آمارها می‌گوید که هم اکنون در ایران بیش از 5 میلیون نفر به پوکی استخوان مبتلا هستند. دیگر اینکه 70 درصد از زنان ایرانی بالای 50 سال به این بیماری زمین‌گیرکننده دچارند. بد نیست بدانید که برای مثال خانمی که هر روز یک لیوان نوشابه گازدار مصرف می‌کند، 3 برابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری است و اگر این زن، ورزشکار باشد خطر پوکی استخوانش نسبت به بقیه زنان 5 برابر بیشتر است. اگرچه ورزش مانع از پوکی استخوان می‌شود اما چون ورزشکاران به کلسیم بیشتری نیاز دارند، اثرات سوءمصرف نوشابه‌های گازدار در آنها به مراتب بیشتر است.
دندان‌ها نیز، مانند استخوان، از چنگ‌اندازی نوشابه‌ها در امان نیستند. ناگفته پیداست که قند فراوان موجود در نوشابه برای دندان‌ها مضر است. نوشابه، علاوه بر قند، حاوی موادی است که برای دادن طعم و رنگ به آن اضافه شده و می‌تواند موجب فرسایش و تخریب مینای دندان شود. به علاوه، اسیدیته بالای نوشابه هم منجر به فرسایش شدید مینای دندان می‌شود.
مینای دندان‌های شیری بیش از دندان‌های دایم آسیب‌پذیر است و در معرض نوشابه خیلی زود تخریب می‌شود. از آن‌جایی که مهمترین عامل در سخت‌شدن مینای دندان، رعایت رژیم غذایی صحیح است، مصرف مداوم نوشابه باعث می‌شود مینای دندان کودک، سختی لازم را نداشته باشد و به طور مداوم در معرض پوسیدگی قرار بگیرد.
برای همین است که توصیه می‌شود نوشابه حتما با نی مصرف شود تا تماس بین نوشابه و دندان‌ها به حداقل برسد. به علاوه، باید حتما بعد از مصرف نوشابه دهان را با آب شست تا خطر پوسیدگی دندان کاهش پیدا کند.
خطر در کمین کودکان
می‌گویند مدرسه خانه دوم بچه‌هاست. اگر این حرف را قبول کنیم، باید برای وضعیت تغذیه دانش‌آموزان در خانه دوم‌شان، مدرسه، یک نقش محوری قایل شویم و قبول کنیم که نوع غذایی که آنها در مدرسه دریافت می‌کنند در سلامت آنها تاثیر مهمی دارد. اکثر دانش‌آموزان، نه تنها میان‌وعده، بلکه نهار خود را هم در مدرسه می‌خورند. به همین خاطر است که کارشناسان تا این حد در رابطه با وضعیت تغذیه در مدرسه حساسند و بحث بوفه‌های مدارس را با جدیت پیگیری می‌کنند.
چاقی در سنین کودکی یکی از مشکلاتی است که هم زمینه‌ساز چاقی در بزرگسالی است و هم عوارضی چون کاهش اعتماد به نفس، کاهش معاشرت، افزایش چربی و فشار خون و افزایش احتمال بروز دیابت را به همراه دارد. تحقیقات نشان داده که مصرف نوشابه اثر مستقیم بر افزایش درصد چاقی در کودکان و نوجوانان دارد. یک بررسی 2 ساله نشان داد که کودکان 12 ساله‌ای که بطور مرتب نوشابه مصرف می‌کنند، 6/1 برابر بیشتر در معرض ابتلا به چاقی هستند و چاقی در این سن به احتمال زیاد به چاقی در بزرگسالی منجر می‌شود.
در نقطه مقابل، کمبود وزن و سوءتغذیه نیز در بین دانش‌آموزان ایرانی به وفور یافت می‌شود که کاهش قدرت تمرکز و یادگیری و افت تحصیلی یکی از عوارض مستقیم آن است. باید به خاطر داشته باشیم که مصرف نوشابه در کودکان سبب بى‌میلى آنها نسبت به غذاهاى اصلی مى‌شود.
هم چاقی و هم سوءتغذیه حاصل عادات تغذیه‌ای نادرست هستند و قطعا در این سنین، مصرف نوشابه با جذابیت بالایی که برای کودکان دارد، یکی از رایج‌ترین و در عین‌حال، خطرناکترین این عادت‌ها به حساب می‌آید.
کوتاهی قد هم مشکل دیگری است که رابطه مستقیمی با تغذیه نادرست دارد. قد یکی از شاخص‌هایی است که وضعیت تغذیه شخص را در بلندمدت نشان می‌دهد. می‌شود بخشی از این کوتاهی قد را متوجه مصرف نوشابه‌ها دانست. نوجوان برای رشد قدی، نیاز به دریافت مواد غذایی، ویتامین‌ها و املاح مختلفی دارد. اما وقتی طبق آمار 14 درصد از مجموع انرژی دریافتی نوجوانان پسر و 15 درصد از کل انرژی دریافتی نوجوانان دختر از نوشابه‌های گازدار و آب‌میوه‌های آماده تامین می‌شود، بدیهی است که مواد لازم برای رشد قدی به بدن نمی‌رسد.
نوشابه‌های گازدار به خاطر میزان بالای قند و کافئین، تعادل غذایی کودک را به هم می‌زنند. دو مطالعه‌ای که اخیرا در امریکا انجام شد نشان داد که کودکان و نوجوانانی که زیاد نوشابه می‌خورند به اختلالات خواب و سردرد دچار می‌شوند. در این مطالعه 191 نوجوان 14 تا 17 ساله به مدت 2 هفته از نظر برنامه غذایی و خواب بررسی شدند و معلوم شد گروهی که نوشابه بیشتری مصرف کرده بود، به اختلال خواب مبتلا شده بود. در تحقیقی دیگر، کودکان 6 تا 18 سال مورد مطالعه قرار گرفتند و ثابت شد کودکانی که هر روز یک‌ونیم لیتر نوشابه گازدار می‌خورند، بیشتر دچار سردرد می‌شوند.
فرهنگ علیه نوشابه
نوشابه یک روزه نیامده که بخواهد یک روزه برود. مقابله با نوشابه نیاز به فرهنگ‌سازی و عرضه جانشین‌های مناسب دارد. این واقعیت که بخش بزرگی از مخاطبان و مشتریان نوشابه را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند، کار را برای متولیان بهداشت سخت می‌کند. نوشابه ظاهر فریبنده و جذابی دارد و تبلیغات آن، به‌خصوص تبلیغات تلویزیونی آن، کودک و نوجوان را بی‌اختیار می‌کند و والدین را به اشتباه می‌اندازد. متاسفانه خیلی‌ها فکر می‌کنند اگر کالایى مضر باشد، اجازه تبلیغ تلویزیونی نخواهد داشت.
فرهنگ‌سازی نیاز به اطلاع‌رسانی دارد اما به نظر می‌رسد که آنچه مردم از مضرات مصرف نوشابه‌های گازدار می‌دانند خیلی کم و نادرست است. صدا و سیما به عنوان رسانه ملی و در مقام یکی از عمده‌ترین بسترهای فرهنگ‌سازی در کشور، نه تنها آگهی‌های بازرگانی شرکت‌های نوشابه‌سازی را پخش می‌کند، بلکه در برنامه‌های پزشکی و بهداشتی متعدد و پرحجم خود هم، کمتر به سراغ نوشابه و مضرات آن می‌رود. از طرف دیگر، اطلاع‌رسانی صاحبان صنایع هم خیلی محدود است. از این گذشته، این فرهنگ هنوز در بین مردم ما جا نیفتاده که قبل از خرید یک ماده غذایی، برچسب اطلاعات آن را به دقت مطالعه کنند.
بعد از کودکان و نوجوانان، یکی دیگر از گروه‌هایی که سهم عمده‌ای از نوشابه‌های تولیدی را مصرف می‌کند، نهادهای دولتی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود 25 تا 30 درصد فروش یکی از شرکت‌های نوشابه‌سازی داخلی (معادل 150 تا 200 میلیون لیتر نوشابه در سال) به ادارات و سازمان‌های دولتی اختصاص پیدا می‌کند.
مصوبه شورای عالی سلامت در مورد ممنوعیت توزیع نوشابه در ادارات و اماکن دولتی قدم بزرگی بود که در جهت مقابله با نوشابه برداشته شد. در بخشی از این مصوبه آمده است: «به منظور کاهش عوامل تهدید کننده سلامت، همه سازمانها و ادارات دولتی موظفند از توزیع نوشابه‌های گازدار در غذاخوری‌ها و جلسات خودداری کرده و به جای آن در مواقع لزوم از آب، دوغ‌های بدون گاز و کم‌نمک و آب‌میوه یا یک نوع میوه استفاده کنند.»
اما به نظر می‌رسد صرف صدور بخشنامه به معنی اجرای آن نیست چراکه با گذشت ماه‌ها از تصویب این مصوبه هنوز هم در خیلی از ادارات و سازمان‌های دولتی، نوشابه توزیع می‌شود.
دکتر صفوی، مدیرکل دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت می‌گوید تمامی مؤسسات و شرکت‌های دولتی باید قانون را رعایت کنند و کسانی که تاکنون موفق به اجرای این طرح نشده‌اند، باید این طرح را در اولویت کاری خود قرار بدهند. او هشدار می‌دهد که اگر یک ارگان دولتی این بخشنامه را اجرا نکند، با آنها برخورد می‌شود و هزینه خرید نوشابه هم روی دست آن مدیری می‌ماند که سفارش خرید داده است.
خوشبختانه، دوغ به عنوان یک نوشیدنی سنتی ایرانی قابلیت رقابت با نوشابه و جایگزینی آن را دارد. قرار دادن مالیات برای نوشابه‌های گازدار، برای افزایش قیمت آن و در عوض عرضه نوشابه‌های سنتی مثل دوغ با قیمت مناسب، یکی دیگر از مصوبات شورای‌عالی سلامت بوده است.
کم‌کردن نمک دوغ، اضافه کردن نعناع و دیگر انواع سبزیجات برای کاهش نفخ ناشی از مصرف دوغ، از دیگر اقدامات مفید در جهت مبارزه با نوشابه بوده است. اما به نظر می‌رسد که هنوز راه زیادی باقی مانده باشد، راهی که باید به کمک متولیان بهداشت و همسویی رسانه ملی طی شود